Optimal üreme yaşı ve puberta (ergenlik dönemi)
Evcil kediler puberta yaşına genelde canlı ağırlığının %80’ine (2.3 – 3.2kg) ulaştıklarında ve fotoperiyodik olarak (gün ışığına bağlı) uygun zaman aralığına geldiklerinde erişirler. Çoğu kedide bunun 6-9 aylık döneme denk geldiği gözlenir. Normalde dişi kedilerde ilk östrus deneyimi 5-12 aylık iken görülür. Bunun dışında safkan kediler, diğer evcil ve kırma kedilere göre daha geç pubertaya ulaşırlar. Dışarıda serbest olarak gezen kediler cinsel olgunluğa evde yaşayan kedilere göre daha erken girmektedirler. Dişi kediler için optimum üreme yaşları 1.5-7 yaş arasındadır. 7-8 yaşından büyük kedilerde daha fazla düzensiz sikluslar, gebe kalma durumlarında da daha fazla abort (düşük), kongenital defekt (doğum anormallikleri), daha fazla cılız yavru doğumu ve diğer problemler yaşanmaktadır.
Çiftleşme Mevsimindeki Kızgınlık Döneminin Mekanizması
Dişi kediler mevsime bağlı kızgınlık gösteren hayvanlardır. Gebe kalmadıkları, yalancı gebelik geçirmedikleri ya da hastalanmadıkları sürece sezon boyunca düzenli aralıklarla kızgınlık gösterirler. Üreme sezonu başlangıcı günlerin uzamaya başladığı kış aylarından yaz sonuna kadardır. Bu durum çeşitli ırklar ve enlemler arasında varyasyonlar gösterse de, gün ışığı saatleri ovarial faliyetlerin başlangıcı ve süresi üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğu bilinmektedir.
Işığın yetersiz yoğunluğu ve ya süresi evde ve kapalı barınaklarda tutulan kedilerde anöstrusun (kızgınlık dışı dönem) başlıca nedenidir. Kuzey yarım kürede çiftleşme sezonu genellikle ocak yada şubat ayında başlayıp haziran, kasım ayları arasında sona ermektedir. En yüksek östral aktivite şubat ve mart aylarında gözlenmektedir. Anöstrus genel olarak ekim aralık ayları arasındadır.
Yapay ışık kedilerde normal ovaryum aktivitesini (üreme organının faliyeti) değiştirebilir. Kedilerde günlük minimum 10 saat yapay ışık ile (100-watt’a eşdeğer ışık kaynağı ile 4×4 m odada) yıl boyunca siklus gösterdikleri görülmüştür (Shille ve Sojka, 1995). Ev kedileri hem normal gün ışığına hemde evdeki yapay ışık kaynaklarına maruz kaldıklarından dolayı değişken aralık ve derecelerde siklus gösterebilmektedirler.
Östrus (Erkeği kabul etme) siklus dönemleri
Kedilerdeki dört ana siklus donemi sırasıyla proöstrus, östrus, diöstrus ve anöstrustur. Birde bunun dışında çiftleşme olmaması durumunda iki östrus periyodu arasında interöstrus dönemi vardır.
Proöstrus, üreme ve gebelik öncesi hazırlık dönemidir. Dişi kedi erkek kediyi çiftleşmek için kabul ettiğinde bu dönem sona erer.
Proöstrus dişi kedilerde belirli bir düzene sahip değildir. Bu dönemdeki klinik semptomlarda, başı ve boyunu sürekli objelere sürtme, sürekli vokalizasyon (kızgınlık bağırması), lordoz pozisyonu(omur bölgesini kamburlaştırma) alma ve yuvarlanma hareketleri vardır.
Proöstrustaki kedi aynı zamanda erkek bir kedi ile aynı ortama alınıp tepkileri ölçülerekte tespit edilebilir. Gözlemlenen bir proöstrus sırasında, dişi kedi kızgınlık dönemine göre daha az cinsel aktivite gösterir; yani kızgınlık belirtileri gösterir fakat erkek kediye çiftleşme iznini vermez. Proöstrus tanınması zordur, çünkü belirtiler hafif seyredebilir (örneğin şefkatli davranış tek belirtisi olabilir) ve süresi yalnızca 0,5-2 gün arasında sürer.
Östrus
Dişi kedilerde östrus, kızgınlık ev üreme dönemini içinde bulunduran kısmıdır. Bu nedenle bu aşamada dişi kedi erkeği kabul etmektedir. Östrus dönemi dişinin erkeği kabulü ile başlayıp reddetmesine kadar devam eden periyottur. Anöstrustan östrusa kadar oluşan dönemde davranış değişikleri çok ani olarak gelişir ve bu süre 12-24 saatten daha kısadır.
Östrusta (Kızgınlıkta) belirtiler: Östrustaki dişi kedilerdeki belirtiler proöstrustaki kediler gibidir. Ancak sürtünme hareketleri, vokalizasyon (bağrınma) ve yuvarlanma hareketleri proöstrusa göre çok daha şiddetlidir. Sık sık pelvisini yukarıya kaldırarak çiftleşme pozisyonuna girer, lordoz pozisyonuna girdiğinde kuyruğunu kenara çeker ve arka bacaklarından destek alarak durur, erkek kediyi çiftleşmek için kabul eder.
Yardımcı Kaynaklar
1.Goericke-Pesh, S., Georgiev, P., Wehrend, A. (2010): Theriogenology. 74(2010) 304-310.
2. Wanke, M., Romagnoli, S., Verstegen, J., Concannon, P. (2002): Pharmacological Approaches to Pregnancy Termination in Dogs and Cats / IVIS, Recent Advances in Small Animal Reproduction 1-18.
Çeviri, Vet.Med. Hakan Cantürk
Kızgınlık dönemindeki dişi kedilerle ilgili yardım ve ya destek almak için lütfen sorumlu hekiminizle irtibata geçiniz. Bu yazı ve tüm içeriği tamamen bilgilendirme amaçlı olup orjinal kaynaklarından direk çeviridir. Yazıdan alıntılama yapmadan önce lütfen iletişim kısmından irtibata geçiniz.
